Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học dùng để chỉ những người làm việc nghiên cứu về quá trình tâm lý của con người và hỗ trợ, điều trị thông qua việc quan sát, diễn giải và ghi chép cách thức con người và những động vật khác liên hệ với nhau và liên hệ với môi trường xung quanh như thế nào.
Đây là thông tin từ bộ Lao Động Hoa Kỳ. Ở Việt Nam thì như thế nào? Mời bạn đóng góp thông tin cùng chúng tôi.
Tóm tắt chung
Bác sĩ tâm lý, Nhà tâm lý học làm gì?
Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học nghiên cứu về quá trình tâm lí và hành xử của con người thông qua việc quan sát, diễn giải và ghi chép cách thức con người và những động vật khác liên hệ với nhau và liên hệ với môi trường xung quanh như thế nào.
Nhiệm vụ
Thông thường bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học làm những việc sau đây:
- Thực hiện các nghiên cứu khoa học về hành vị và chức năng não bộ.
- Thu thập thông tin thông qua quan sát, phỏng vấn, khảo sát, kiểm tra và những phương pháp khác.
- Tìm ra các mô hình giúp họ hiểu và dự đoán hành vi
- Sử dụng kiến thức để tăng khả năng thấu hiểu giữa các cá nhân và tập thể
- Phát triển các chương trình cải thiện trường học và nơi làm việc bằng cách đưa ra các vấn đề về tâm lý gặp phải
- Làm việc với các cá nhân, cặp đôi và gia đình đề giúp họ thay đổi hành vi theo hướng mong muốn.
- Phát hiện và chẩn đoán các rối loạn về tâm thần, hành vi và cảm xúc.
- Phát triển và thực hiện các kế hoạch chữa trị.
- Cộng tác với các bác sĩ hoặc nhân viên công tác xã hội để giúp chữa trị cho các bệnh nhân.
Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học tìm hiểu và giải thích các suy nghĩ, cảm xúc, cảm giác và hành vi. Dựa vào chủ đề của cuộc nghiên cứu, bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học sử dụng các kĩ thuật như quan sát, đánh giá, và thử nghiệm để phát triển các giả thiết về niềm tin và cảm xúc ảnh hưởng đến hành động của con người.
Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học thường thu thập thông tin và đánh giá hành vi thông qua các thí nghiệm đã được kiểm soát trong phòng thí nghiệm, phân tích tâm lý, hoặc liệu pháp tâm lý. Họ cũng đưa ra các bài kiểm tra trí tuệ, năng lực, hiệu quả công việc và tính cách. Họ tìm kiếm các mô hình hành vi hoặc quan hệ nhân quả giữa các sự kiện và dùng thông tin đó khi kiểm tra giả thiết trong nghiên cứu hoặc chữa trị cho bệnh nhân.
Dưới đây là những chuyên ngành phổ biến:
Bác sĩ tâm lý lâm sàng đánh giá, chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm thần, cảm xúc và hành vi. Các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học phòng mạch sẽ giúp giải quyết các vấn đề từ những vấn đề cá nhân ngắn hạn tới các trường hợp kinh niên và nghiêm trọng.
Các bác sĩ tâm lý lâm sàng được huấn luyện sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để giúp các cá nhân. Mặc dù chiến lược thường khác nhau tùy vào chuyên môn, nhưng bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học thường sẽ phỏng vấn bệnh nhân, đưa ra các bài kiểm tra để chẩn đoán, và đưa ra biện pháp trị liệu tâm lý cho cá nhân, gia đình hoặc nhóm. Họ cũng thiết kế các chương trình riêng phù hợp cho từng loại hành vi và giúp bệnh nhân áp dụng những chương trình đặc biệt của họ.
Một số bác sĩ tâm lý lâm sàng tập trung vào một số đối tượng cụ thể, ví dụ như trẻ em, hoặc người lớn tuổi, hoặc những chuyên môn nào đó, ví dụ như:
Bác sĩ tâm lý sức khỏe nghiên cứu về cách thức những yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến sức khỏe và bệnh tật. Họ hỗ trợ bệnh nhân về các vấn đề tâm lý và xây dựng những chiến lược để có cuộc sống khỏe mạnh. Họ cũng điều tra các vấn đề về sức khỏe, chẳng hạn như lạm dụng thuốc hoặc mang thai ở tuổi thành niên cũng như phát triển các chương trình giải quyết những vấn đề trên.
Bác sĩ tâm lý thần kinh nghiên cứu mối quan hệ giữa não bộ và hành vi. Họ chủ yếu làm việc với bệnh nhân gặp những chấn thương não bộ.
Bác sĩ tâm lý lâm sàng thường tư vấn cho các nhân sự trong ngành y tế về việc sử dụng biện pháp nào tốt nhất cho bệnh nhân, đặc biệt là những chữa trị bao gồm việc cấp thuốc. Ở 2 bang của Hoa Kỳ là Louisiana và New Mexico, chỉ có bác sĩ và bác sĩ tâm thần mới được kê đơn thuốc điều trị.
Nhà tư vấn tâm lý thường đưa ra lời khuyên hoặc cách để giải quyết vấn đề cho người nào đó. Họ giúp bệnh nhân hiểu rõ vấn đề của họ, bao gồm các vấn đề trong nhà, nơi làm việc hoặc cộng đồng. Thông qua việc tư vấn, họ làm việc với bệnh nhân để xác định điểm mạnh hoặc nguồn lực để giải quyết vấn đề.
Nhà tâm lý học phát triển nghiên cứu về quá trình và sữ phát triển tâm lý diễn tra trong suốt cuộc đời. Nhiều người chuyên tâm vào trẻ em và vị thành niên. Nhà tâm lý học phát triển cũng dần dần nghiên cứu về tuổi già và các vấn đề người lớn tuổi.
Nhà tâm lý học pháp lý sử dụng các nguyên tắc tâm lý trong hệ thống pháp lý và hệ thống thi hành án hình sự để giúp thẩm quán, luật sư và các chuyên gia về luật khác hiểu rõ những kết quả điều tra tâm lý của một trường hợp cụ thể. Họ thường xuất hiện ở tòa án với tư cách là nhân chứng chuyên gia. Họ đặc biệt chuyên về các tòa án gia đình, tòa án dân sự hoặc hình sự.
Nhà tâm lý học về tổ chức công nghiệp áp dụng tâm lý học và môi trường làm việc bằng cách sử dụng nguyên tắc và phương pháp nghiên cứu tâm lý để giải quyết vấn đề và cải thiện chất lượng công việc. Họ nghiên cứu các vấn đề như năng suất nơi làm việc, các kiểu quản lý hoặc làm việc của nhân viên, và đạo đức. Họ cũng làm việc với cấp quản lý về những vấn đề như lập chính sách, tuyển lựa hoặc đào tạo nhân viên, và phát triển tổ chức.
Nhà tâm lý học trường học ứng dụng các nguyên tắc và kỹ thuật tâm lý cho các vấn đề liên quan đến giáo dục. Ví dụ, họ có thể hướng đến các vấn đề hành vi và cách học tập của học sinh, đánh giá hiệu quả học tập của các em, và đề xuất những cải thiện, thay đổi trong chiến lược dạy học, học tập và quản trị.
Nhà tâm lý học xã hội nghiên cứu cách mà tư tưởng và hành vi của con người được hình thành từ những tương tác xã hội. Họ kiểm tra tương tác của nhóm và cả cá nhân và có thể điều tra cách để cải thiện các tương tác tiêu cực.
Một số nhà tâm lý học trở thành giáo sư hoặc kết hợp nghiên cứu với giảng dạy.
Môi trường làm việc
Trong năm 2010, Hoa Kỳ có khoảng 38.700 người làm công việc bác sĩ tâm lý/nhà tâm lý học. Khoảng 34% các bác sĩ tâm lý/nhà tâm lý học tự kinh doanh, 29% làm việc trong các lĩnh vực dịch vụ giáo dục, và 20% làm việc trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.
Một số bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học làm việc độc lập, có thể bao gồm cả việc nghiên cứu độc lập hoặc tư vấn cho bệnh nhân theo tư cách cá nhân. Những người khác làm việc với tư cách một bộ phận của nhóm chăm sóc sức khỏe, cộng tác với các bác sĩ, nhân viên công tác xã hội và những người khác để điều trị bệnh và tăng cường thể trạng tổng quát.
Nhiều bác sĩ tâm lý lâm sàng và nhà tư vấn tâm lý hoạt động riêng thường sở hữu văn phòng tư nhân và lên lịch làm việc cho riêng họ. Những nơi làm việc điển hình khác bao gồm phòng mạch, bệnh viện, trung tâm hồi phục/cải tạo, và các trung tâm sức khỏe tâm thần và cộng đồng.
Hầu hết các bác sĩ tâm lý/nhà tâm lý học nghiên cứu làm việc ở các trường cao đẳng và đại học, các tổ chức chính phủ hoặc các tổ chức nghiên cứu độc lập.
Hầu hết các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học trường học làm việc trong các trường công các cấp bậc, từ trường mẫu giáo đến cao đẳng. Họ cũng làm việc trong các trường tư, trường đại học, bệnh viện và phòng khám, trung tâm điều trị cộng đồng và các công việc độc lập.
Lịch làm việc
Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học hoạt động với tư cách cá nhân thường làm việc với thời gian biểu của riêng họ, và nhiều người làm bán thời gian với tư cách nhà tư vấn độc lập. Tuy nhiên, họ thường làm việc vào buổi chiều hoặc cuối tuần để tiện cho khách hàng. Những người làm việc trong bệnh viện, các nhà giáo dưỡng hoặc các trung tâm chăm sóc sức khỏe cũng có các ca làm việc chiều tối hoặc cuối tuần. Hầu hết các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học làm việc trong phòng khám, chính phủ, các ngành công nghiệp hoặc trường học thì làm việc theo lịch toàn thời gian trong giờ hành chính
Làm sao để trở thành Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học?
Bác sĩ tâm lý học/ Nhà tâm lý học cần có bằng thạc sĩ, chuyên gia hoặc tiến sĩ trong ngành tâm lý học. Việc thực hành tâm lý học cũng cần có giấy phép hoặc giấy chứng nhận.
Trình độ học vấn
Hầu hết các bác sĩ tâm lý lâm sàng, nhà tư vấn tâm lý, và nhà tâm lý học nghiên cứu cần bằng tiến sĩ. Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học có thể hoàn thành bằng Ph. D. về tâm lý học hoặc bằng Bác sĩ tâm lý (Psy. D). Bằng Ph. D. về tâm lý học và một bằng cấp về nghiên cứu đạt được thông qua một bài kiểm tra toàn diện và một luận án tiến sĩ. Ở các vị trí lâm sàng, tư vấn, trường học hay thiết lập dịch vụ sức khỏe, sinh viên thường phải hoàn thành 1 năm tập sự như là 1 phần của chương trình tiến sĩ. Bằng Psy. D. là một bằng lâm sàng và thường dựa vào công việc và kiểm tra thực tế hơn là luận án.
Các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học trường học cần bằng thạc sĩ, chuyên gia (bằng Ed. S. – chuyên gia về giáo dục, yêu cầu tối thiểu 60 giờ học kỳ đại học), hoặc bằng tiến sĩ về tâm lý học trường học. Vì công việc của họ liên quan đến giáo dục và các yếu tố về sức khỏe tinh thần cấu thành nên sự phát triển của sinh viên, các kỳ huấn luyện của bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học trường học bao gồm các môn học về cả giáo dục và tâm lý học.
Những người tốt nghiệp với bằng thạc sĩ ngành tâm lý học có thể làm việc như những nhà tâm lý học về tổ chức công nghiệp. Khi làm việc dưới sự giám sát của tiến sĩ tâm lý học, những người tốt nghiệp thạc sĩ cũng có thể làm việc với tư cách trợ lý về tâm lý học trong lĩnh vực lâm sàng, tư vấn hoặc nghiên cứu. Các chương trình thạc sĩ thường cũng bao gồm các khóa học về tâm lý học, thống kê, và thiết kế nghiên cứu về tổ chức công nghiệp.
Để được vào chương trình tâm lý học bậc đại học khá là cạnh tranh. Hầu hết các chương trình thạc sĩ không yêu cầu có chuyên ngành về tâm lý học ở đại học, nhưng có yêu cầu phải học qua các khóa về tâm lý học nhập môn, tâm lý học thực nghiệm, và thống kê. Một số chương trình tiến sĩ yêu cầu ứng viên phải có bằng thạc sĩ tâm lý học, trong khi những chương trình khác chấp nhận các ứng viên có bằng cử nhân hoặc chuyên ngành về tâm lý học.
Hầu hết những người tốt nghiệp với bằng tiến sĩ về tâm lý học thường tìm kiếm công việc trong những lĩnh vực khác như quản trị, kinh doanh hoặc giáo dục.
Giấy phép và chứng chỉ
Ở hầu hết các bang tại Hoa Kỳ, việc thực hành tâm lý học hoặc sử dụng chức danh “bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học” yêu cầu phải có giấy phép hoặc chứng chỉ.
Ở tất cả các bang và ở Quận Columbia, bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học làm việc độc lập thì phải được cấp phép. Luật cấp phép khác nhau tùy từng bang và loại vị trí công việc. Hầu hết bác sĩ tâm lý lâm sàng và nhà tư vấn tâm lý cần có bằng tiến sĩ tâm lý học, một kỳ tập sự, ít nhất 1 đến 2 năm kinh nghiệm chuyên môn, và phải đậu kỳ thi thực hành nghề tâm lý học. Thông tin về những yêu cầu cụ thể của từng bang có thể được tìm thấy từ Hiệp hội các Bang và Ban cấp phép cấp tỉnh. Ở nhiều bang, bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học được cấp phép phải hoàn thành các khóa giáo dục liên tục để tiếp tục giữ bằng cấp của họ.
Các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học trường học phải được cấp phép hoặc chứng nhận để hoạt động trong trường học. Chứng chỉ này cũng khác nhau tùy từng bang và thường được cấp bởi Bộ giáo dục của từng bang. Thông tin về những yêu cầu cụ thể từng bang có thể được tìm thấy từ Hiệp hội các nhà tâm lý học trường học quốc gia (NASP).
Ngoài ra, NASP cũng cấp Chứng chỉ nhà tâm lý học trường học quốc gia (NCSP), là một giấy chứng nhận được công nhận khắp cả nước. Hiện tại đã có 30 bang công nhận chứng chỉ NCSP như việc cấp phép hoặc chứng nhận. Để trở thành bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học được công nhận toàn quốc, ứng viên cần tối thiểu 60 giờ của chương trình tâm lý học trường học, 1200 giờ tập sự có giám sát, và phải vượt qua được kỳ thi quốc gia về tâm lý học trường học.
Bang Tâm lý học chuyên nghiệp Hoa Kỳ cấp chứng chỉ chuyên biệt trong 13 lĩnh vực của ngành tâm lý học, ví dụ như sức khỏe lâm sàng, tình yêu và gia đình, phân tích tâm lý hoặc hồi phục. Mặc dù chứng chỉ của bang không bắt buộc đối với hầu hết các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học, nhưng nó cho thấy người nhận đã đạt tới trình độ chuyên gia trong lĩnh vực chuyên môn đó. Một số bệnh viện và phòng khám yêu cầu phải có chứng chỉ. Trong một số trường hợp khác, ứng viên cần phải có bằng tiến sĩ trong ngành tâm lý học, giấy phép hoặc chứng chỉ của bang, và một số tiêu chí khác trong từng chuyên môn.
Huấn luyện
Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học thường phải cần có kinh nghiệm làm việc có liên quan trước đó. Để được cấp phép, bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học phải hoàn thành một hoặc một số yêu cầu sau: kinh nghiệm trước tiến sĩ hoặc sau tiến sĩ có giám sát, 1 kỳ tập sự, hoặc chương trình nội trú. Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học trường học phải hoàn thành chương trình tập sự có giám sát kéo dài 1 năm để được cấp phép hoặc công nhận.
Những phẩm chất, kỹ năng quan trọng
- Kỹ năng phân tích.Kỹ năng phân tích rất quan trọng khi thực hiện nghiên cứu tâm lý học. Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học phải có khả năng kiểm tra thông tin thu thập được và rút ra được kết luận từ đó.
- Khả năng giao tiếp.Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học phải có kỹ năng giao tiếp cực tốt vì họ dành nhiều thời gian lắng nghe và nói chuyện với bệnh nhân.
- Kỹ năng quan sát.Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học nghiên cứu về thái độ và hành vi. Họ phải có khả năng quan sát con người và thấu hiểu ý nghĩa của biểu hiện trên gương mặt, vị trí cơ thể, hành động và tương tác.
- Kiên nhẫn.Vì nghiên cứu hoặc điều trị bệnh nhân tốn nhiều thời gian, và bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học phải thể hiện tính kiên nhẫn. họ cũng phải kiên nhẫn khi làm việc với những người có rối loạn tâm thần hoặc hành vi.
- Kỹ năng về con người.Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học nghiên cứu con người và giúp đỡ con người. họ phải có khả năng làm việc tốt với khách hàng, bệnh nhân và các ngành nghề khác trong ngành y tế.
- Kỹ năng giải quyết vấn đề.Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học cần kĩ năng giải quyết vấn đề để tìm ra cách chữa trị hoặc lời giải cho các vấn đề về tâm thần và hành vi.
- Đáng tin cậy.Bệnh nhân phải tin tưởng vào bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học. Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học phải giữ bí mật về các vấn đề của bệnh nhân với bên thứ ba trừ một số trường hợp đặc biệt. Đây là nền tảng để bệnh nhân tin tưởng khả năng của bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học trong việc chữa trị các vấn đề nhạy cảm.
Thu nhập
Thu nhập trung bình hàng năm của bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học là 68.640 USD tính đến tháng 5 năm 2010. Tùy vào lĩnh vực mà có sự chênh lệch trong mức thu nhập, cụ thể:
- 330 USD đối với các nhà tâm lý học về tổ chức công nghiệp
- 810 USD đối với bác sĩ tâm lý lâm sàng, nhà tư vấn tâm lý và nhà tâm lý học trường học
- 900 USD cho các ngành nghề về tâm lý học khác.
Các bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học làm việc độc lập thường có thể có thời khóa biểu riêng, và nhiều người làm bán thời gian với tư cách là nhà tư vấn độc lập. Tuy nhiên, họ thường dành buổi chiều hoặc các cuối tuần để phù hợp cho khách hàng. Những người làm việc trong bệnh viện, nhân viên giáo dưỡng hoặc các tổ chức chăm sóc sức khỏe khác cũng làm có làm việc ca chiều hoặc cuối tuần. Hầu hết bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học làm việc ở phòng khám, chính phủ, trong ngành công nghiệp, hoặc ở trường học thì làm việc toàn thời gian trong giờ hành chính.
Triển vọng nghề nghiệp
Số lượng bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học được dự đoán sẽ tăng 22% từ năm 2010 đến năm 2020, nhanh hơn tốc độ tăng trưởng trung bình của tất cả các ngành. Tăng trưởng số lượng nhân lực khác nhau tùy vào chuyên ngành.